---
Sjølvbiografi
Bjørn Hatterud
«Blokka på Bjerke»
Samlaget
---
Ikkje at livet er ein konkurranse. Men om ein skulle arrangere ein konkurranse for å kåre Norges mest sympatiske person, trur eg Bjørn Hatterud ville blitt ein av finalistane. Kanskje til og med vinnaren – norgesmeister i glimt i auget!
Dette skriv eg på særs tynt grunnlag, for eg kjenner ikkje Bjørn Hatterud, og har heller aldri møtt han. Dommen er basert utelukkande på bøkene han har skrive, og som eg har lese.
Først pamfletten «Mot normalt» i 2018. Den var del av Samlaget sin serie «Norsk røyndom», om å vere homofil og det forfattaren sjølv kallar funksjonshemma på bygda. Kort sagt annleis, med dei stengsla og opningane det inneber i eit liv.
Neste bok ut frå Hatterud, var den nydelege, sjølvbiografiske «Mjøsa rundt med mor» frå 2020. Den kan lesast som ei forteljing om ein biltur forfattaren og mora hans drar på i Mjøstraktene. Men også den boka handlar mest handlar om å vere annleis. Om å vere fødd med funksjonsnedsetjingar som gjer at livet automatisk blir tyngre. Om å vere homofil, og bli utsett for mobbing av den grunn. Om å ønske seg vekk – og klare det. Bjørn og mor er på bilreise, boka tar for seg ei klassereise.
«Mjøsa rundt med mor» blei ein velfortent suksess, både hos kritikarane og lesarar. Det er ingen grunn til at «Blokka på Bjerke» ikkje skal kunne sjarmere like mange – eller helst endå fleire – lesarar.
Groruddalen, her representert ved Bjerke, viser seg etter kvart å vere ein veldig fin plass å bu.
Som tittelen røper, skal vi no til Bjerke. Meir bestemt til dei gule blokkene med adresse Refstadsvingen 1-7, som ligg på høgre side like ved travbanen i starten av Groruddalen om ein køyrer Riksveg 4 frå Sinsenkrysset og austover i Oslo.
I ei av desse svære tolvetasjes blokkene frå 1961-62, har Bjørn Hatterud budd. «Tretten år i tredje etasje», er undertittelen på «Blokka på Bjerke». No inviterer han heim til seg, til ein bustad i eit nabolag han er blitt glad i, og gruar seg til å flytte frå.
Slik var det ikkje i starten. Då Hatterud kom flyttande til blokka på Bjerke, var han veldig sliten. Han gjekk på ei såkalla støtteordning frå Nav som var like mykje til hinder som til støtte. Han var sjuk. Fysisk sliten av dei medfødde skadane på føter og nervar, som heile tida trugar med å breie meir om seg. Psykisk sjuk. Einsam. Utanfor.
Einsemd er i alle fall tabu! Men ikkje hos Hatterud.
«Eg veit godt kva angst og depresjon er, og anbefaler det ikkje, om nokon gir deg tilbodet», skriv han, presist og humoristisk. Bjørn Hatterud anno 2009 slit med seinskadar etter mobbing. Han føler seg ikkje som noko flinkt og produktivt menneske. Tvert om skammar han seg. Han kjenner på eit fall. På at «alle andre» dreg kraftig ifrå, og er meir «vellukka»:
«Eg, som hadde budd ei tiår på Grünerløkka, som hadde hatt statusen student og kulturell lausarbeidar, var no blitt ein uføretrygda, funksjonshemma og fattig mann i trettiåra, i ei sliten leilegheit ein plass i byen der ingen ville busette seg frivillig, i Groruddalen.
Slikt er ikkje lov å seie, eller skrive. Dårleg økonomi er tabu. Men ikkje hos Hatterud. Dårleg helse, særs psykisk uhelse og kroniske smerter, er også tabu. Men ikkje hos Hatterud. Einsemd er i alle fall tabu! Men ikkje hos Hatterud. Han marsjerer uredd inn der det gjer vondt. Eller marsjerer… det er vel rettare å seie at han haltar dit, skeivt og skakt på den nerveskada klumpfoten sin, og viser fram eigne og andres fordommar på vegen.
For Groruddalen, her representert ved Bjerke, viser seg etter kvart å vere ein veldig fin plass, finn forfattaren ut. Leilegheita han så vidt hadde råd til å kjøpe, er ikkje så moterett. Ikkje gidd han pusse opp etter den kvite, lattefarga 2009-standarden heller. Men der er heis i blokka, og fin utsikt, og kort veg til butikk, kinarestaurant og busstopp.
Dessutan er her naboar. Inkludert eit par eldre menneske som har budd i blokka i mange tiår. Dei blir Bjørn Hatterud ekstra glad i. Han blir venn med krigsseglaren Bjarne i tredje etasje, han som mykje heller snakkar om tida då han var med å lage vaskemiddel på Lilleborg fabrikker på Torshov, enn om krigen. Med enka Ester i første etasje, som vaks opp ute på Langøyene i Oslofjorden då øya framleis var ei kommunal søppelfylling, full av fluger og skit og fattigdom, langt frå det badeparadiset øya er no.
«I Oslo betaler ein i hovudsak ikkje for bustaden, men kor bustaden ligg»
— Bjørn Hatterud i «Blokka på Bjerke»
Bjørn Hatterud har klassebrillene på. Og sosiologbrillene. Kultur- og samfunnsanalyse, kor han tidleg oppdaga at «det å vere eit homofilt, funksjonsnedsett mobbeoffer frå arbeidarklassa faktisk var ein fordel. Slikt gir eit slags tvisyn».
Tvisyn. Det betyr at ein ser fleire og ofte uvande sider av saka på likt. Ordet blei laga av nynorskguruen Aasmund Olavsson Vinje. Den klassereisande, funksjonsnedsette, homofile, tidlegare fattige og framleis trygda forfattaren frå bygda i bokmålsområdet ved Mjøsa har nemleg valt å plassere seg i endå ein minoritetskategori: Han skriv nynorsk.
Men bli ikkje redd! Hatterud fører eit lett og godt nynorsk, ribba for rare og gamaldagse knoteord av den typen også nynorskfolk må lære på skulen. Setningane hans er korte og klare. Her er mykje humor, av det lune, skakke slaget, og mange fine observasjonar. Nokre skarpe, nokre rause.
Hatterud skriv mykje om å bu, og om kva det vil seie å bu slik vi gjer. Kven bur kor? Han greier ut om gentrifisering, altså dette at rikare grupper ofte rykker inn og tar over bydelar som tidlegare var oppnåelege for fattigare folk, så snart bydelen er blitt gjort «kul» av kunstnarar, skeive og andre meir frisinna grupper.
«I Oslo betaler ein i hovudsak ikkje for bustaden, men kor bustaden ligg», forklarer Hatterud, og fortel litt om korleis ein såg på blokker og drabantbyar då desse blei bygde (positivt, med lys og luft og innandørs baderom!), og korleis ein ser på dei no (negativt, som stygge «gettoar» fylte av problemfolk). Han er kjapt innom arkitekturhistoria, som også er eit stykke byutviklingshistorie, og Oslo-historie.
No er gentrifiseringa på gang også på Bjerke, observerer Hatterud, og fortel at han ser stadig fleire unge og tilsynelatande vellukka, slanke og pene unge menneske der, gjerne iført teknisk treningstøy, moterett ustyrte med ein unge eller ein liten hund på armen.
Eg berre lurer på kor dei sårbare på Grünerløkka forsvann.
— Bjørn Hatterud i «Blokka på Bjerke»
Det er same bølga han tidlegare har observert på Grünerløkka, kor narkomane, trygda, innvandrarar og gamle blei skvisa vekk av yngre og rikare, flinkt yrkesaktive nordmenn.
«Eg skriv ikkje dette for å romantisere oversynleg avhengigheit, fattigdom og sosial smerte. Eg berre lurer på kor dei sårbare på Grünerløkka forsvann. Om sårbare folk går frå å vere eit synleg innslag i bybildet til å bli usynleggjorde, er ikkje nødvendigvis det eit framsteg», konkluderer han.
Det er ei fin påminning. Viktig. «Blokka på Bjerke» kan med fordel lesast av alle byens politikar og entreprenørar, i og utanfor OBOS.
Samtidig er det i partia om gentrifisering, og når han skildrar den med Bjerke i sentrum, at Bjørn Hatterud kanskje blir mest skjematisk, at han stiller opp oss, altså «vi som var her først», mot dei, «folka som kjem her for å øydelegge», på ein litt enkel måte.
Den unge, freshe, veltrena mannen forfattaren møter på turstien, ligg kanskje samankrøka av angst i senga resten av veka. Ho med den latterlege motehunden på armen, har kanskje ingen venner utanom den bikkja. Det velkledde paret på veg til fest, er kanskje i ferd med å miste kontrollen på party-kokainbruken og kredittkortgjelda, med dårleg økonomi og psykisk uhelse som følge.
Slikt veit ein aldri om folk. Det er Bjørn Hatterud veldig klar over. Meir klar enn dei fleste. Han let seg likevel friste til å forenkle det heile litt for mykje.
Ei varm og klok forteljing, med ein fin fyr i hovudrolla.
Så også når han framstiller Groruddalen som eit fjernt land som folk frå andre bydelar aldri besøker. Eg kan sjølvsagt ikkje snakke for alle, men sjølv er eg der stadig vekk, Bjørn, på fotballcupar og turar og vennebesøk. Mange som les denne teksten, bur sjølv i Groruddalen, utan å kjenne seg att i alle fordommane også Hatterud hadde før han flytta dit.
Men no er eg over på surt pirk. For aller mest er «Blokka på Bjerke» ei varm og klok forteljing, med ein fin fyr i hovudrolla. Ein får nesten lyst å flytte til Bjerke for å bli venn med Bjørn – sjølv om han fleire stader skriv om at han aller helst heng med folk som har falle utanfor, «outsiderar og sosialt usorterte menneske». Han reknar neppe folk som sit i fast jobb og kritiserer bøker i avisa blant desse.
Dessutan skal Bjørn Hatterud flytte, skriv han. Ikkje fordi han vil, men fordi han treng garasje. Føtene blir stadig vondare, han må førebu seg på å trenge bil oftare. Etter kvart også rullestol eller liknande. På Bjerke er det ikkje parkering inne, noko som er vanskeleg særs om vinteren.
Men kor skal han flytte? Kor kan han finne noko like fint som på Bjerke?
Svaret skal ikkje røpast her. Det kjem i siste kapittel, i boka eg håpar berre er eitt av dei første kapitla i Bjørn Hatterud sin unike forfattarskap.
